วรรณคดี หมายถึง วรรณกรรมหรืองานเขียนที่ยกย่องกันว่าดี มีสาระ และมีคุณค่าทางวรรณศิลป์ การใช้คำว่าวรรณคดีเพื่อประเมินค่าของวรรณกรรมเกิดขึ้นในพระราชกฤษฎีกาตั้ง
วรรณคดีสโมสร วันที่ ๒๓ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๕๗ ในสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว
วรรณคดีเสภา เรื่อง ขุนช้างขุนแผน ฉบับชำระ
ในสมัยรัชกาลพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย
วรรณคดี เป็นวรรณกรรมที่ถูกยกย่องว่าเขียนดี มีคุณค่า สามารถทำให้ผู้อ่านเกิดอารมณ์สะเทือนใจ มีความคิดเป็นแบบแผน ใช้ภาษาที่ไพเราะ เหมาะแก่การให้ประชาชนได้รับรู้ เพราะสามารถ ยกระดับจิตใจให้สูงขึ้น รู้ว่าอะไรควรหรือไม่ควร อันว่าวรรณคดีนั้น เมื่อผู้อ่านได้อ่านแล้วทำให้เกิดความรู้สึกซาบซึ้ง ตื่นเต้นดื่มด่ำ
หนังสือเล่มใดอ่านแล้วมีอารมณ์เฉยๆ ไม่ซาบซึ้งตรึงใจและทำให้น่าเบื่อถือว่าไม่ใช่วรรณคดี หนังสือที่ทำให้เกิดความรู้สึกดื่มด่ำดังกล่าวนี้จะต้องเป็นความรู้สึกฝ่ายสูง คือทำให้เกิดอารมณ์ความนึกคิดในทางที่ดีงาม ไม่ชักจูงในทางที่ไม่ดี
วรรณคดีแบ่งเป็นสองประเภทดังนี้
๑.วรรณคดีมุขปาฐะ คือวรรณคดีที่ได้รับการเล่าขานกันมาปากต่อปาก โดยไม่ได้จดบันทึกไว้เป็นลายลักษณ์อักษร ในที่นี้อาจหมายถึงนิทาน รวมไปจนถึงสำนวน สุภาษิต บทร้องเล่น เพลงพื้นบ้านด้วย
๒.วรรณคดีลายลักษณ์ คือวรรณคดีที่ได้รับการจดบันทึกไว้เป็นลายลักษณ์อักษร
การศึกษาวรรณคดีโดยวิเคราะห์ตามประเภทงานประพันธ์ สามารถแบ่งได้เป็นประเภทต่างๆ ได้ดังต่อไปนี้
- วรรณคดีคำสอน เช่น สุภาษิตพระร่วง โคลงโลกนิติ
- วรรณคดีศาสนา เช่น ไตรภูมิพระร่วง (เตภูมิกถา) ร่ายยาวมหาเวสสันดรชาดก
- วรรณคดีนิทาน เช่น พระอภัยมณี
- วรรณคดีลิลิต เช่น ลิลิตพระลอ ลิลิตนิทราชาคริต ลิลิตเพชรมงกุฎ
- วรรณคดีนิราศ เช่น นิราศภูเขาทอง นิราศเมืองแกลง โคลงนิราศหริภุญชัย
- วรรณคดีเสภา เช่น เสภาเรื่องขุนช้างขุนแผน
- วรรณคดีบทละคร เช่น บทละครในเรื่องอิเหนา บทละครเรื่องสังข์ทอง บทละครเรื่องเงาะป่า
- วรรณคดีเพลงยาว เช่น เพลงยาวถวายโอวาท เพลงยาวพยากรณ์กรุงศรีอยุธยา
- วรรณคดีคำฉันท์ เช่น กฤษณาสอนน้องคำฉันท์ พระนลคำฉันท์ อิลราชคำฉันท์
- วรรณคดียอพระเกียรติ เช่น ลิลิตตะเลงพ่าย โคลงยอพระเกียรติพระเจ้ากรุงธนบุรี
- วรรณคดีคำหลวง เช่น พระนลคำหลวง มหาชาติคำหลวง
- วรรณคดีปลุกใจ เช่น บทละครพูดเรื่องหัวใจนักรบ